Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ

Σήμερα παραδίδουμε στη δημοσιότητα τον γ' τόμο της «Εκπαιδευτικής και πνευματικής κίνησης του Ελληνισμού της Μ. Ασίας 1800-1922». Με τον τόμο αυτό ολοκληρώνεται η εργασία μας και παραδίδεται στην κρίση των αναγνωστών μας, αλλού με λεπτομέρειες και στοιχεία τεκμηριωμένα κι αλλού με γενικές αλλά ουσιαστικές κρίσεις και συμπεράσματα.
Μέσα από την παρουσίαση του συγκεκριμένου θέματος αφήσαμε συνειδητά και σκόπιμα να ξεδιπλωθούν και να διαφανούν σ' όλη τους την έκταση ο παλμός και η ζωτικότητα, όλος ο ακαταπόνητος μόχθος και η αγωνία του μικρασιατικού Ελληνισμού για τα γράμματα και την παιδεία, που ταυτίζονταν με τον ίδιο του τον πόθο για την επιβίωση και τη λαχτάρα του για εθνική αποκατάσταση.
Χωρίς αμφισβήτηση καμμιά σ' όλες τις ελληνικές κοινότητες, μικρές και μεγάλες, της Ανατολής γεννήθηκε κι έκαψε ο πιο φλογερός πατριωτισμός, η πιο φωτεινή και αταλάντευτη αγάπη των υπόδουλων Ελλήνων για την παιδεία στο βωμό της αφύπνισης της εθνικής τους συνείδησης και της αποκάλυψης της φυλετικής τους ταυτότητας.
Ανυπολόγιστη στάθηκε στην προσπάθεια αυτή η προσφορά των χιλιάδων επώνυμων κι ανώνυμων δασκάλων, που νύχτα-μέρα πάσχιζαν να διαλύσουν τα σκοτάδια από τις ψυχές των σκλάβων κι αδιάκοπα πύρωναν και σφυροκοπούσαν τις ψυχές των παιδιών σ' όλα τα σχολεία για τα απαράγραπτα δίκαια της φυλής, για την επικράτηση των υψηλών αρετών του έθνους.
Και οι παπάδες: Πόσο φως είχαν στα μάτια τους επίσης οι ταπεινοί λευΐτες της Μ. Ασίας. Τι ενεργητικότητα έδειχναν οι φυσιογνωμίες τους. Ήταν στρατευμένοι δάσκαλοι και καλοί ποιμένες. Είχαν το σεβασμό όχι μόνο των Χριστιανών, αλλά και των Μουσουλμάνων.
Οι στρατιές των δασκάλων, των φτωχών ιερέων, των μεγάλων λογίων, των φωτισμένων ιεραρχών, των μικρών και μεγάλων χορηγών και των απλών ανθρώπων, που άσβεστη διατηρούνταν η φωτιά για τα γράμματα στα στήθη τους, δημιούργησαν το θαύμα της καταπληκτικής άνθησης του Ελληνισμού της Μ. Ασίας όλο το 19ο αιώνα, σ' όλους τους τομείς της ζωής κι ιδιαίτερα στο χώρο της παιδείας.
120 χρόνια αργής αλλά σταθερής κι αταλάντευτης πορείας προς τη ζωή. 120χρόνια απίστευτης άνθησης στην οικονομία, την πνευματική ανάπτυξη, την κοινωνική ευποιία και πρόνοια και την πολιτιστική αναγέννηση. Μια άνοιξη πραγματική. Δυστυχώς η τελευταία άνοιξη της Μ. Ασίας!
Κορωνίδα όλων αυτών των επιτευγμάτων, ανεξάρτητα από την πολιτική κατάληξη αυτού του κόσμου, ήταν τα γράμματα, τα σχολεία, η παιδεία. Αυτής της συγκεκριμένης παιδείας μικρή αποκάλυψη είναι, όσα στην τρίτομη εργασία μας παρουσιάζουμε. Από τον αναγνώστη ζητάμε την επιείκεια για τις παραλείψεις μας και τις όποιες ατέλειες στη σύλληψη και παρουσίαση του υλικού της μελέτης μας και ευχόμαστε να γίνει η αναφορά αυτή στην παιδεία του Ελληνισμού της Ανατολής, πρόξενος πολλών και γόνιμων ενδιαφερόντων και προβληματισμών. (Από τον πρόλογο της έκδοσης)